Güneş'ten 100.000 Kat Daha Ağır Kara Delik Uyanıyor

Daha önce pek dikkate değer olmayan bir gök ada olan SDSS1335+0728, 2019'da görünürde hiçbir neden yokken birdenbire çok parlak hale geldi. Böylelikle merkezindeki kara deliğin yeniden etkinleşmiş olabileceğini öne süren yeni bir çalışma yayınlandı.

Yeni çalışma, cevabı bulmak için Avrupa Güney Gözlemevi'nin Çok Büyük Teleskobu (ESO'nun VLT'si) dahil olmak üzere çeşitli uzay ve yer tabanlı gözlemevlerinden gelen verileri sorguladı. Bilmeceyi çözmek için öncelikle galaksinin parlaklığının zaman içinde nasıl değiştiğini izlemeye odaklanmaya karar verdiler.

Almanya'daki ESO'da gök bilimci olan ve Astronomy & Astrophysics dergisinde yayınlanmak üzere kabul edilen çalışmanın baş yazarı Paula Sánchez Sáez şu ifadelerde bulundu: 

"Yıllardır uzak bir galaksiyi gözlemlediğinizi ve her zaman sakin ve hareketsiz göründüğünü hayal edin. Birdenbire, daha önce gördüğümüz tipik olayların aksine, onun [çekirdeği] parlaklığında dramatik değişiklikler göstermeye başlıyor"

Bu durum, artık 'aktif galaktik çekirdeğe' (AGN) sahip olarak sınıflandırılan SDSS1335+0728'in başına gelmiş gibi görünüyor. Bu, Aralık 2019'da dramatik bir şekilde parladıktan sonra devasa bir kara delikten güç alan parlak, kompakt bir bölge.

İlginizi Çekebilir: Evren, Ölemeyen Ultra Hafif Kara Deliklerle Dolu Olabilir

SDSS1335+0728 Nedir?

Süpernova patlamaları veya gelgit bozulması olayları (bir yıldızın kara deliğe çok yaklaşması ve parçalanması) gibi belirli olaylar, galaksilerin aniden daha parlak hale gelmesine neden olabilir. Ancak parlaklıktaki bu değişiklikler genellikle yalnızca birkaç düzine gün veya en fazla birkaç yüz gün sürer. 

  Bununla birlikte, hangi nedenle olursa olsun, SDSS1335+0728, ilk kez "açıldığı" gözlemlenmesinin üzerinden dört yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen bugün   hala daha parlak hale geliyor. Ayrıca, Başak takımyıldızı yönünde 300 milyon ışıkyılı uzaklıkta yer alan bu galakside gözlenen varyasyonların daha önce görülenlerden farklı olması, gök bilimcileri farklı bir açıklama düşünmeye sevk ediyor.

Ekip, ESO'nun Şili'nin Atacama Çölü'ndeki VLT'sindeki X-shooter cihazı da dahil olmak üzere birçok kaynaktan hem mevcut hem de yeni verileri kullanarak bir çalışma yürüttü. Aralık 2019 öncesi ve sonrası verileri karşılaştırarak SDSS1335+0728'in artık ultraviyole, optik ve kızılötesi dalga boylarında önemli ölçüde daha fazla ışık yaydığını keşfettiler.

Ek olarak galaksi, Şubat 2024'te X-ışınları yaymaya başladı. Yine Şili'deki Milenyum Astrofizik Enstitüsü'ne (MAS) bağlı Sánchez Sáez, "Bu davranış benzeri görülmemiş" dedi.

MAS ve Şili'deki Valparaíso Üniversitesi'nden ortak yazar Lorena Hernández García ise şu ifadelerde bulundu:  

"Bu fenomeni açıklamanın en somut seçeneği, galaksinin çekirdeğinin nasıl (...) aktivite göstermeye başladığını görmemizdir. Eğer öyleyse, bu büyük bir kara deliğin aktivasyonunu gerçek zamanlı olarak ilk kez görüyoruz" 

Yine Şili'deki Diego Portales Üniversitesi'nden ortak yazar Claudio Ricci şu açıklamalarda bulundu: 

"Bu dev canavarlar genellikle uyuyor ve doğrudan görülemiyor. SDSS1335+0728 örneğinde, aniden çevresinde bulunan gazla beslenmeye başlayan ve çok parlak hale gelen devasa kara deliğin uyanışını gözlemleyebildik" 

Önceki çalışmalar, aktif olmayan galaksilerin birkaç yıl sonra aktif hale geldiğini bildirmişti. Ancak bu, sürecin kendisinin gerçek zamanlı olarak gözlemlendiği ilk sefer. 

Araştırmacılar için belirtelim. Diğer olası açıklamaları ortadan kaldırmak için hala takip gözlemleri yapmaları gerektiğini itiraf ediyor. Bu alışılmadık derecede yavaş bir gelgit kesintisi olayı veya tamamen yeni bir olgu olabilir. Eğer bu gerçekten bir gelgit kesintisi olayıysa, şimdiye kadar gözlemlenen en uzun ve en sönük olay olacaktır.

Sánchez Sáez, "Varyasyonların doğası ne olursa olsun, [bu galaksi] kara deliklerin nasıl büyüyüp geliştiğine dair değerli bilgiler sağlıyor. [VLT'deki MUSE veya yakında çıkacak olan Aşırı Büyük Teleskop'taki (ELT)] gibi araçların [galaksinin neden parladığını] anlamada anahtar olmasını bekliyoruz" diye de ekledi.

Çalışma için ekleyelim. Astronomi ve Astrofizik dergisinde yayınlandı.