Mars Gezegeni ve Özellikleri: Yaşam Mümkün mü

Yıllardır gündemimizden düşmeyen, birçok ülkenin araştırmalar yaptığı yörüngesine uzay araçları gönderdiği Mars, diğer tabirle Kızıl Gezegen'i pek çoğumuz detaylı bir şekilde bilmemekteyiz. Bu yazımızda Mars'ın derinliklerine ineceğiz... Mars ile ilgili son gelişme dün Birleşik Arap Emirlikleri'ne ait Hope adlı uzay aracının Mars'taki auroraların (kuzey ışıkları) görüntülerini almasıyla yaşanmıştı. Bazı bilim adamlarına göre Mars'ta beklenenden çok su bulunuyor. Bu yüzden de bazı insanlar su olduğu için Mars'ta yaşamın olduğunu savunuyor. Günümüzde Mars'ta her ne kadar bir canlıya rastlamasak da geçmiş zamanlarda bir yaşamın olduğu düşünülüyor. Mars, güneş sisteminin dördüncü gezegenidir ve yüzey sıcaklığı ortalama -63 derecedir. Dünya'nın yüzey sıcaklığı ise ortalama 14 derecedir. Mars'ın yüz ölçümü 144.800 milyon km2 olarak bilinirken Dünya'nın yüz ölçümü 510 milyon km2'dir. Buradan anlaşılacağı üzere Mars, gezegenimizden 3.5 kat daha küçüktür.

Mars'ta Süper Volkanlar, Süper Volkan Nedir?

Mars'ın biraz daha içine girdiğimizde çok fazla yanardağ ve kayalık olduğunu görüyoruz. Yukarıdaki fotoğrafta NASA tarafından çekilmiş bir süper volkan var. Süper yanardağlar bilinen en büyük volkanlar olup "normal“ yanardağların hilâfına magma haznesinin büyüklüğünden dolayı patlamalardan sonra bir volkan konisi yerine yerde dev boyutlarda kalderalar oluştururlar. Dünya'da 6 adet süpervolkan vardır bunlardan 3'ü ABD'de diğerleri Japonya, Yeni Zelanda ve Endonezya'da bulunuyor.

Mars'ın En Büyük Bölgeleri

Ayrıca Mars'ta Güneş sisteminin bilinen en yüksek dağı olarak bilinen Olympos Dağı bulunuyor. Bu dağ Everest'ten 3 kat daha uzun ve 21 bin metre yüksekliğe sahip. Olympus Dağında dik yamaçlar yok ve yamaçlar 1 ila 3 derece eğime sahip. [caption id="attachment_12860" align="alignnone" width="800"] Valles Marineris[/caption] Mars'ın en uzun yarığı ise Valles Marineris ismiyle biliniyor. Valles Marineris Mars ekvatorunda uzanan, Güneş sisteminde bilinen en büyük yarık sistemi olarak karşımıza çıkıyor. Bu vadi tam anlamıyla 4000km uzunluğa, 200km genişliğe, 7km derinliğe sahiptir. Bu bölge Dünya'daki Arizona bölgesinde yer alan Büyük Kanyon'dan 10 kat uzun, 7 kat geniş ve 3 kat daha derindir. [caption id="attachment_12861" align="alignnone" width="2560"] (Mars'ta Buz Krateri - 2012)[/caption]

Mars'ta Su Var mı?

Bu zamana kadar Mars'a bir çok uzay aracı gönderilmiştir ve bu uzay araçlarının bizlere verdiği verilere bakacak olursak Mars önceden su konusunda geniş bir çeşitliliğe sahipti.  Geçen on yıllık süre sırasında kaynaç türü su fışkırma veya akıntıları meydana geldiği düşünülüyor. Birçok bilim insanı 2006 yılında Mars yörüngesinde bulunan Mars Reconnaissance Orbiter uydusundan alınan veriler sonucunda; Mars'ta sıcak aylarda tuzlu su akıntılarının oluştuğunu bildirmiştir.

Mars'ın Jeolojisi

Mars yüzeyinin ''bazalt''tan oluştuğu bilinmektedir. Bazalt altıgen prizma şeklindedir, bazaltlar mağma akıntılarının soğuyup büzülmesi neticesinde meydana gelmektedir. [caption id="attachment_12863" align="alignnone" width="547"] (Mars topografik harita kırmızı: volkanik plato / mavi: çarpışma havzaları)[/caption] Gezegenin biraz daha iç yapısına girdiğimizde yarıçapının 3.389km olduğunu görüyoruz bunun yanı sıra gezegenin kabuğunun ortalama kalınlığı 50km'dir. Dünya'nın kabuğunun ortalama kalınlığı ise 40km'dir.

Mars Devirleri

Mars'ta şu an bilindiği üzere 3 devir yaşanmıştır ve bunlara Nuh, Hesperian, Amazon isimleri verilmiştir. Nuh devri 3.5 milyar yıl öncesini kapsar ve bu devirde yüzeyde çarpma krateriyle oyulmuştur (Çarpma krateri: bir katı cismin başka bir gezegene hiper hızla çarpması). Hesperian devri ise bizi 1.8 milyar ila 3.5 milyar yıl öncesine götürür bu devirde büyük lav oluşumlarının meydana geldiği düşünülmektedir.  Amazon devri ise 1.8 milyar yıl ile günümüzü kapsar ünlü Olympos dağı bu dönemde oluşmuştur. Mars'ta son 20 yıl içerisinde ciddi doğal afetler neticesinde Mars yüzeyini etkileyecekler değişimler yaşanmıştır ve gelecek zamanlar için bu çok önemli bir durumdur son olarak bilindiği üzere 2008 yılında 700 metre yükseklikten bir buz parçası kopmuştur.

Mars Atmosferi

Mars'ta yaşamın olması için çözülmesi gerekenler sorunlardan birisi atmosferdir. Sofıa adlı uydunun yaptığı tespite göre Mars'ta atomik atmosfer var, bu da Mars'ın Dünya gibi bir dönem atmosfer katmanıyla çevirili olduğunu gösteriyor. NASA'ya göre Mars'ın 3.8 milyar yıl önce yaşanılabilir bir atmosferi vardı fakat bu atmosfer bir güneş fırtınası sonucu yok oldu. Mars 3.8 milyar yıl önce yaşanabilirken; Dünya lavlarla kaplı bir gezegendi ve 700 milyon yaşındaydı ayrıca tamamen lavlarla kaplıydı. Mars'taki manyetik alan Dünya'daki kadar güçlü değil. Dünya bu manyetik alanı sayesinde güneş fırtınalarından korunabiliyor fakat Mars için bu söz konusu değil. Bunun haricinde Mars yüzeyinde yaşam için elverişli olmayan gazlar mevcut. Mars'ta bulunan gazlar fotoğrafta olduğu gibidir fakat listede olmasa da Şubat 2021'den sonra Mars'ta halojen gazının bulunduğunu belirtelim. Avrupa Uzay Ajansı ve Rus Uzay Ajansı Roscosmos'un ExoMars Trace Gas Orbiter adlı uzay aracı bir hidrojen atomuyla bir klor atomundan oluşan hidrojen klorür tespit etmişti. Pathfinder tarafından çekilen buz bulutu (8.300 - 12.000 metre yüksekliklerde bulunan tüy gibi görünüşlü, sınırları belirsiz bulutlardır, bunlara tül bulut da denir.)

Mars'ta Mevsimler

[caption id="attachment_12869" align="alignnone" width="800"] (Mars'ın kuzey kutbu bölgesi)[/caption] Mars'ın eksen eğikliği Dünya'nın eksen eğikliğine çok yakındır. Bundan kaynaklı Dünya'ya benzer mevsimler yaşanmaktadır. Fakat yörünge süresinin uzunluğundan dolayı bu mevsimler Dünya'da geçen mevsim sürelerinin 2 katı uzunluğundadır.

Mars'ta Yaşam

[caption id="attachment_12870" align="alignnone" width="502"] (Mars'ın 3.8 milyar yıl önce bu görünümde olduğu iddia edilmektedir)[/caption] Günümüzde sanılanına göre bir yerde yaşamın olması için su kaynakları temel gerekçedir ve gereklidir. Çünkü su medeniyetin, gelişmenin ve sürdürülebilirliğin ölçüsüdür. Fakat Mars ince bir atmosfere sahiptir ve gezegenin yüzeyinde sular donmaktadır. Bir çok yaşam tehlikesine karşı korunamamaktadır. Fakat bu demek değil ki Mars'ta yaşam mevcut değildir. Geçtiğimiz dönemlerde belki böylesine bir durum mevcuttur ki verilere baktığımızda Mars 3.8 milyar yıl önce yaşamaya oldukça müsait bir gezegendi, fakat yaşama dair henüz bir kanıt ortada yoktur. Gelecek yıllarda da Mars'ta yaşam mevcut olacak mı bilmiyoruz ama bu konuda çalışmalar önemle yürütülmektedir. Türkiye'de bu konuyla ilgili Türkiye Uzay Ajansı'nı kurarak çalışmalarını başlatmıştır ve 2028'e kadar Ay'a yumuşak iniş yapılması beklenmektedir. Bu yazımızda Mars ve gezegenler ile ilgili elbet eksikler olmuştur, bu yazının amacı temel bir şekilde Mars'ı ve Mars'ta yaşamı anlatabilmektir.